ВСЕ ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВО УЗБЕКИСТАНА

ЎзР Конунчилиги / Иқтисодиётнинг айрим соҳалари / Қишлоқ ва сув хўжалиги / Пахтачилик /

O`z DSt 601:2022. Ўзбекистон Республикасининг Давлат стандарти. Техник чигит. Тукдорликни аниқлаш усуллари (АВ томонидан 29.05.2022 й. 88-сон билан рўйхатга олинган Инвестициялар ва ташқи савдо вазирлиги ҳузуридаги Ўзбекистон техник жиҳатдан тартибга солиш агентлиги бош директорининг 26.04.2022 й. 05-1411-сон буйруғи билан тасдиқланган)

Функция недоступна

Данная функция доступно только для клиентов (пользователей)

Полный текст документа доступен в платной версии. По вопросам звоните на короткий номер 1172

Ўзбекистон Республикаси

Адлия вазирлигида

2022 йил 29 майда 88-сон

билан рўйхатга олинган

Ўзбекистон Республикаси

Инвестициялар ва ташқи савдо

вазирлиги ҳузуридаги Ўзбекистон

техник жиҳатдан тартибга солиш

агентлиги бош директорининг

2022 йил 26 апрелдаги

05-1411-сон буйруғига

ИЛОВА



O`z DSt 601:2022



ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ

ДАВЛАТ СТАНДАРТИ


Техник чигит.

Тукдорликни аниқлаш усуллари


Техник чигит. Тукдорликни аниқлаш усуллари давлат стандарти (бундан буён матнда Стандарт деб юритилади) ёғ-мой саноати корхоналарида қайта ишланадиган техник чигитга (бундан буён матнда чигит деб юритилади) тааллуқлидир ҳамда техник чигит тукдорлигини аниқлашнинг қуйидаги усулларини белгилайди:

ОСХ-1 туксизлагичда тукдорликни аниқлаш усули (арбитраж усули);

куйдирилган ғовак лойдан ясалган идишларда чигит тукдорлигининг массавий улушини 0 % дан 15 % гача бўлган оралиқда аниқлаш усули;

иссиқликка чидамли шиша идиш ва куйдирилган лойдан ясалган ғовакли қопқоқ ёрдамида чигит тукдорлигининг массавий улушини 3% дан 15% гача бўлган оралиқда аниқлаш усули;

тукдорликни белгиланган тартибда тасдиқланган чигит тукдорлигининг ташқи кўриниш намуналарига кўз билан солиштириш йўли билан классёр аниқлаш усули.

Мазкур Стандартнинг талаблари мажбурийдир.



1-БОБ. ТЕХНИК ЖИҲАТДАН ТАРТИБГА

СОЛИШ СОҲАСИДАГИ НОРМАТИВ

ҲУЖЖАТЛАРГА ҲАВОЛАЛАР


1. Ушбу Стандартда қуйидаги техник жиҳатдан тартибга солиш соҳасидаги норматив ҳужжатларга ҳаволалар қўлланилган:

ГОСТ 12.1.019-2019 Меҳнат муҳофазаси стандартлари тизими. Электрхавфсизлик. Умумий талаблар ва ҳимоя турлари номенклатураси (расмий манба: ГОСТ 12.1.019-2019 Система стандартов безопасности труда. Электробезопасность. Общие требования и номенклатура видов защиты);

ГОСТ 12.4.011-89 Меҳнат муҳофазаси стандартлари тизими. Ишчиларнинг ҳимоя воситалари. Таснифланиши ва умумий талаблари (расмий манба: ГОСТ 12.4.011-89 Система стандартов безопасности труда. Средства защиты работающих. Общие требования и классификация);

ГОСТ 12.4.013-85 Меҳнат муҳофазаси стандартлари тизими. Ҳимоя кўзойнаклари. Умумий техникавий шартлар (расмий манба: ГОСТ 12.4.013-85 Система стандартов безопасности труда. Очки защитные. Общие технические условия);

ГОСТ 12.4.103-83 Меҳнат муҳофазаси стандартлари тизими. Махсус ҳимоя кийими, оёқ ва қўлнинг шахсий ҳимоя воситалари. Таснифи (расмий манба: ГОСТ 12.4.103-83 Система стандартов безопасности труда. Одежда специальная защитная, средства индивидуальной защиты ног и рук. Классификация);

ГОСТ 450-77 Техник кальций хлориди. Техникавий шартлар (расмий манба: ГОСТ 450-77 Кальций хлористый технический. Технические условия);

ГОСТ 1770-74 Шишали лаборатория ўлчов идишлари. Цилиндрлар, мензуркалар, колбалар, пробиркалар. Техникавий шартлар (расмий манба: ГОСТ 1770-74 Посуда мерная лабораторная стеклянная. Цилиндры, мензурки, колбы, пробирки. Технические условия);

ГОСТ 3118-77 Реактивлар. Хлорид кислотаси. Техникавий щартлар (расмий манба: ГОСТ 3118-77 Реактивы. Кислота соляная. Технические условия);

ГОСТ 4204-77 Реактивлар. Сульфат кислотаси. Техникавий щартлар (расмий манба: ГОСТ 4204-77 Реактивы.Кислота серная. Технические условия);

ГОСТ 6709-72 Дистилланган сув. Техникавий шартлар (расмий манба: ГОСТ 6709-72 Вода дистиллированная. Технические условия);

ГОСТ 9147-80 Лаборатория чинни идишлари ва жиҳозлари. Техникавий шартлар (расмий манба: ГОСТ 9147-80 Посуда и оборудование лабораторные фарфоровые. Технические условия);

ГОСТ 9871-75 Электроконтактли шиша симоб термометрлари ва ҳарорат созлагич. Техникавий щартлар (расмий манба: ГОСТ 9871-75 Термометры стеклянные ртутные электроконтактные и терморегуляторы. Технические условия);

ГОСТ 24104-2001 Лаборатория тарозилари. Умумий техникавий талаблар (расмий манба: ГОСТ 24104-2001 Весы лабораторные. Общие технические требования);

ГОСТ 25336-82 Лаборатория шиша идишлари ва жиҳозлари. Турлари, асосий параметрлари ва ўлчамлари (расмий манба: ГОСТ 25336-82 Посуда и оборудование лабораторные стеклянные. Типы, основные параметры и размеры);

ГОСТ 28498-90 Суюқлик шишали термометрлар. Умумий техник талаблар. Синаш усуллари (расмий манба: ГОСТ 28498-90 Термометры жидкостные стеклянные. Общие технические требования. Методы испытаний);

O`z DSt 581:2002 Пахтани қайта ишлаш. Атамалар ва таърифлар;

O`z DSt 598:2008 Техник чигит. Намуна танлаб олиш усуллари;

O`z DSt 599:2008 Техник чигит. Минерал ва органик аралашмаларнинг массавий улушини аниқлаш усули;

ISO 13130:2011 Лаборатория шиша идишлари - Эксикаторлар ( ISO 13130:2011 расмий манба: Laboratory glassware - Desiccators)


Изоҳлар:

1. Изоҳ: Мазкур давлат стандартидан фойдаланганда ҳавола қилинган стандартларни Ўзбекистон ҳудудида амал қилишини жорий йилнинг 1 январь ҳолати бўйича тузилган стандартлар кўрсатгичи бўйича ёки тегишли ахборот кўрсаткичлари бўйича текшириш лозим. Агар ҳавола қилинган ҳужжатга ўзгартириш киритилган (алмаштирилган) бўлса, унда мазкур давлат стандартидан фойдаланганда ўзгартириш киритилган (алмаштирилган) давлат стандартига амал қилиниши лозим. Агар ҳавола қилинган ҳужжат ўзгартириш киритилмасдан бекор қилинган бўлса, унга ҳавола қилинган қоида ушбу ҳаволага тегишли бўлмаган қисмида қўлланилади.



2-БОБ. АТАМАЛАР ВА ТАЪРИФЛАР


2. Мазкур Стандартда O`z DSt 581 га мувофиқ қуйидаги асосий тушунчадан фойдаланилган:

чигитнинг тукдорлиги - толаси ажратилгандан (ёки линтерлангандан) кейин чигитда қолган момиқ массанинг чигитнинг дастлабки массасига нисбати (фоизларда).



3-БОБ. СИНАШ УСУЛЛАРИ


3. ОСХ-1 чигит туксизлагичда ва қуйдирилган ғовак лойдан ясалган идишларда чигитнинг тукдорлигини аниқлаш усуллари хлорид кислота буғи ёрдамида чигитнинг толали массасини ажратишга ва олинган толанинг миқдорини чигитнинг массаси ўзгаришига қараб аниқланишига асосланган.


4. Иссиқликка чидамли шиша идиш ва куйдирилган лойдан ясалган ғовакли қопқоқ ёрдамида чигит тукдорлигини аниқлаш усули чигитнинг дастлабки массаси ва уни 118°С ҳароратда хлорид кислота буғи билан ишлов бериш орқали туки ажратилгандан кейинги массаси ўртасидаги фарқига қараб ажратилган тукнинг массасини аниқлашга асосланган.


5. Тукдорликни классёр усулда аниқлаш чигитнинг синаш учун танланган намунасини чигит тукдорлиги бўйича белгиланган тартибда тасдиқланган ташқи кўриниш намуналарига солиштириш йўли билан аниқлашга асосланган.



4-БОБ. ХАВФСИЗЛИК ТАЛАБЛАРИ


6. Хлорид кислота ва сульфат кислота кучли кислоталар бўлиб, кучли куйишга олиб келади. Ушбу кислоталар билан ишлаганда ҳимоя кийим кийилади. Операторни ҳимоя қилиш учун ГОСТ 12.4.013 бўйича шахсий ҳимоя кўзойнаклари, ГОСТ 12.4.103 бўйича халатлар, пойафзал ва беш бармоқли қўлқоплардан фойдаланилади.


7. Операторни кислоталар буғи таъсиридан ҳимоя қилиш мақсадида синов ГОСТ 12.4.011 талабларига мувофиқ ҳаво сўриш шкафида ўтказилиши керак.



5-БОБ. ЎЛЧАШ ВОСИТАЛАРИ, ЁРДАМЧИ ҚУРИЛМАЛАР,

РЕАКТИВЛАР ВА МАТЕРИАЛЛАР


8. Чигитнинг тукдорлигини ОСХ-1 чигит туксизлагичи ёрдамида аниқлашда қуйидаги лаборатория жиҳозлари ва реактивлар қўлланилади:

ОСХ-1 чигит туксизлагичи қурилмаси тўплами;

ГОСТ 24104 бўйича шкаласининг бўлинмалари 10 mg бўлган энг катта тортиш чегараси кўпи билан 1000 g бўлган лаборатория тарозиси;

ГОСТ 9147 бўйича сиғими 150 kub.cm бўлган буғланиш идишлари;

ГОСТ 4204 бўйича сульфат кислотаси;

ГОСТ 3118 бўйича хлорид кислотаси;

ГОСТ 450 бўйича қуруқ кальций хлориди.


9. Куйдирилган ғовак лойдан ясалган идишларда чигит тукдорлигини аниқлашда қуйидаги лаборатория жиҳозлари ва реактивлар қўлланилади:

ГОСТ 24104 бўйича шкаласининг бўлинмалари 10 mg бўлган энг катта тортиш чегараси кўпи билан 1000 g бўлган лаборатория тарозиси;

сиғими 500 kub.cm бўлган куйдирилган ғовак лойдан ясалган идишлар ва шишали қопқоқлар;

табиий ва сунъий ҳаво алмаштиргичли қуритиш шкафи;

ГОСТ 3118 бўйича хлорид кислотаси;

дағал пахтаматоли қопча.


10. Иссиқликка чидамли шиша идиш ва куйдирилган лойдан ясалган ғовакли қопқоқ ёрдамида чигитнинг тукдорлигини аниқлашда қуйидаги лаборатория жиҳозлари ва реактивлар қўлланилади:

ГОСТ 24104 бўйича шкаласининг бўлинмаси 0,1 mg бўлган энг катта тортиш чегараси кўпи билан 1000 g бўлган лаборатория тарозиси;

ГОСТ 28498 бўйича шкала бўлинмаси кўпи билан 0,5°С бўлган текширув термометри;

ГОСТ 1770 бўйича сиғими кўпи билан 10 kub.mm бўлган ўлчаш цилиндри;

ГОСТ 9147 бўйича 150 kub.cm сиғимли буғланиш идиши;

қуритиш зонасида ҳарорат фарқи кўпи билан 3° С бўлган ва чигит тукдорлигини аниқлаш учун ушбу усулнинг талабларига жавоб берадиган, ички юзаси зангламайдиган пўлатдан ишланган, табиий ёки мажбурий ҳаво алмашинувига эга бўлган термостатли қуритиш шкафи;

иссиқликка чидамли шиша идиш (иссиқликка чидамли махсус уй-рўзғор шишаларидан ишланган идиш) (бундан буён матнда шиша идиш деб юритилади) ҳамда мазкур Стандартнинг 1-иловасига мувофиқ чуқурлиги 24,5 mm ва пастки диаметри 150 mm бўлган, куйдирилган ғовак лойдан ясалган қопқоқ (бундан буён матнда лойдан ясалган қопқоқ деб юритилади);

чигит тукини тушириш учун механик чўтка;

думалоқ тешикли, диаметри 3 mm бўлган штампланган элак;

ўлчамлари камида 700х700 mm бўлган клёнка ёки оқ қоғоз;

ГОСТ 3118 бўйича концентрацияси 37,0 % - 38,0 % бўлган хлорид кислотаси;

ГОСТ 6709 бўйича дистилланган сув;

тўпламларида металл бюкслари бўлган, қуритиш зонасидаги ҳарорат 110,0±1,5°С бўлган табиий ёки мажбурий ҳаво алмашинуви тизимига эга бўлган қуритиш шкафлари;

ГОСТ 9871 бўйича 2 °С шкала бўлинмали контактли термометр;

ГОСТ 28498 бўйича шкала бўлинмаси кўпи билан 0,5 °С бўлган текширув термометри;

ГОСТ 24104 бўйича шкаласининг бўлинмалари 0,1 g бўлган энг катта тортиш чегараси кўпи билан 1000 g бўлган лаборатория тарози;

ГОСТ 25336 ёки ISO 13130 бўйича эксикатор;

ГОСТ 450 бўйича кальций хлориди.


11. Классёр усулда чигитнинг тукдорлигини аниқлашда белгиланган тартибда тайёрланган ва тасдиқланган чигит тукдорлиги бўйича ташқи кўриниш намуналари қўлланилади.



6-БОБ. СИНОВНИ ЎТКАЗИШГА ТАЙЁРЛАНИШ


1-§. ОСХ-1 чигит туксизлагичда ёки куйдирилган ғовак

лойдан ясалган идишларда чигит тукдорлигини

аниқлаш учун намуна танлаб олиш


12. ОСХ-1 чигит туксизлагичда ёки куйдирилган ғовак лойдан ясалган идишларда чигит тукдорлигини аниқлаш учун намуна танлаб олиш O`zDSt 598 бўйича амалга оширилади.


13. Чигитнинг ўртача намунасидан ҳар бирининг массаси 30,00 g бўлган иккита синаш учун намуна танлаб олинади.

Синаш учун намунанинг массаси 0,01 g аниқликда тарозида тортилади.



2-§. Иссиқликка чидамли шиша идиш ва куйдирилган

лойдан ясалган ғовакли қопқоқ ёрдамида чигит

тукдорлигини аниқлаш учун намуна танлаб олиш


14. O`zDSt 598 бўйича чигитдан ўртача намуна танланади.


15. Чигитнинг ўртача намунасидан O`zDSt 598 бўйича массаси 500,0±0,1 g аниқликда бўлган намуна тарозида тортиш орқали танлаб олинади, чигитни клёнка ёки қоғоз устига ифлос аралашмалари тўкилгунча элакдан ўтказилади.

Чигитлар элакдан ўтказилгандан сўнг тўкилган аралашмалар O`zDSt 599 бўйича ажратилади. Бунда чигитларни элаш пайтида ажралган калта момиқ эҳтиёткорлик билан алоҳида бюксга солинади.

Чигитлар тоза қоғозга элакдан ўтказиш орқали момиқ ва чигит қобиғига зарар бермасдан толали қисми ажратиб олинади.

Калта момиқ, толали қисм ва момиқ 0,1 g аниқликда тарозида тортилади.

Тозаланган чигитлар яхшилаб аралаштирилади, квадрат шаклида 2 - 2,5 сm қалинликда текисланади. Қатламнинг ҳар хил жойидан 1,5 - 2,0 g дан ва умумий массаси 50,0±0,01 g бўлган иккита синаш учун намуналар танлаб олинади.



3-§. ОСХ-1 чигит туксизлагичда чигитнинг

тукдорлигини аниқлаш усули


16. Газ ювиш учун мўлжалланган склянкаларда 25 дан 30 kub.cm гача ҳажмли концентрацияланган сульфат кислота қуйилган бўлиши ва кальций хлорли найчалар кальций хлорид билан тўлдирилган бўлиши керак. Туксизлагич колбасига бўлиш воронкаси орқали 30 kub.cm концентрацияланган хлорид кислотаси қуйилади. Қиздириш натижасида колбадаги хлорид кислотанинг ҳарорати туксизлагичнинг реакцион камерасидаги температура 90±5°С га етганда, газ ювиш склянкасида булқиллаётган пуфаклар пайдо бўлади. Пуфак пайдо бўлгандан 10 min дан кейин ОСХ-1 чигит туксизлагич синаш ўтказишга тайёр бўлади.


17. Газ ювиш склянкасидаги сульфат кислота, унинг ҳажми тахминан икки баробар ошгандан кейин алмаштирилади.


18. Трубкадаги кальций хлор ҳар 20 - 25 марта таҳлил ўтказилгандан кейин алмаштирилади.


19. Бўш металл бюкслари қопқоғи билан бирга массаси 0,01 g аниқликда тарозида тортилади.



4-§. Куйдирилган ғовак лойдан ясалган идишларда

чигитнинг тукдорлигини аниқлаш усули


20. Иккита куйдирилган ғовак лойдан ясалган идишга хлорид кислотаси қуйилади ва 15 - 20 min дан кейин (янги идишда 20 - 30 min дан кейин) тўкиб ташланади.

Изоҳ: Куйдирилган ғовакли лойдан ясалган идишлар сифатида пастки қисмида тешиксиз, пастки қисмининг ички диаметри камида 6 cm, юқори ички диаметри камида 10 cm, баландлиги тахминан 8 cm бўлган гул идишлардан фойдаланишга рухсат этилади.



5-§. Иссиқликка чидамли шиша идиш ва куйдирилган

лойдан ясалган ғовакли қопқоқ ёрдамида чигитнинг

тукдорлигини аниқлаш усули


21. Хлорид кислотани дистилланган сув билан камида 19 % концентрацияга етгунча суюлтириш орқали ишчи эритма тайёрланади.


22. Синовларни ўтказишдан олдин чигит тукдорлигини аниқлаш учун қуритиш шкафи 118±3°С ҳароратгача қиздирилади.


23. Куйдирилган ғовакли лойдан тайёрланган янги қопқоқ фойдаланишдан олдин 35 - 38 % концентрацияли хлорид кислота билан тўйинтирилади.

Бунда, тўнкарилган қопқоқ кислота билан ярмигача тўлдирилади ва 30 min қолдирилади. Шундан сўнг кислота тўкиб ташланади ва қопқоқ хона ҳароратида қуритилади.


24. Ўлчовларни ўтказишдан олдин калта момиқ намлигининг массавий улушини аниқлаш учун қуритиш шкафи дастлаб 110,0±1,5°С ҳароратгача қиздирилиши керак.


25. Бўш металл бюкслари қопқоғи билан бирга массаси 0,01 g аниқликда тарозида тортилади.



7-БОБ. СИНОВНИ ЎТКАЗИШ


1-§. ОСХ-1 чигит туксизлагичда синовни ўтказиш


26. Чигитнинг иккита синаш учун намуна қиздирилган тўрли стакан бўлинмасига алоҳида тўкилади ва ОСХ-1 чигит туксизлагичнинг ишчи камерасига жойлаштирилади. 15 kub.cm хлорид кислота бўлиш воронкасидан колбага қуйилади.

Синов вақтини ҳисоблаш СПЖ-250 нинг биринчи склянкасида секундига 2-3 дона булқиллаётган пуфаклар пайдо бўлган вақтдан бошланади.


27. Чигитга ишлов бериш қуйидаги вақт ичида бажарилиши лозим:


тола ажратиш жараёнидан кейин олинган чигит:

-

чигитнинг тукдорлиги 12 % дан кўп

- 10 min ± 15 s;

-

чигитнинг тукдорлиги 10 % дан 12 % гача

- 8 min ± 15 s;

линтерлангандан кейинги чигит:

-

чигитнинг тукдорлиги 8 % дан 10 % гача

- 8 min ± 15 s;

-

чигитнинг тукдорлиги 8 % дан кам

- 6 min ± 15 s.

Чигитни қайта ишлаш вақти сигналли соатлар орқали текшириб турилади.


28. Қайта ишлаш вақти тугагандан кейин тўрли стакан камера ичидан чиқарилади, чигитлар синаш учун алоҳида буғланиш чинни идишларига солинади ва у ерда 1-2 min совутилади. Сўнгра хлорид кислота буғларида ишлов берилган чигит массаси унинг туклари билан биргаликда 0,01 g аниқликда тарозида тортилади.


29. Чигит туксизлагич ёрдамида чигитнинг ҳар бир синаш учун намунасидан момиқ ажратилади. Бунинг учун чигит туксизлагичнинг барабанига тўкилади ва қопқоғи ёпилади. Дастани бир томонга, кейин эса қарама-қарши томонга айлантириб, чигит бутунлай туксизлантирилгунча момиқ ажратилади. Туксизлантирилган чигит барабандан чинни идишга тўкилади ҳамда унга барабан тирқишидан тушган мағизлар, чигит қобиғи ва ифлос аралашмалар солинади. Мазкур аралашмалар 0,01 g аниқликда тарозида тортилади.



2-§. Куйдирилган ғовак лойдан ясалган

идишларда синовни ўтказиш


30. Хлорид кислота тўкилган вақтдан 5 min дан кейин ҳар бир идишга чигитнинг синаш учун намунаси жойлаштирилади, шиша билан беркитилади ва 120 дан 130°С гача қиздирилган қуритиш шкафига жойлаштирилади. 30 min дан кейин идишлар чиқарилади, чигит совутилади ва массаси олдиндан тортиб қўйилган шишага тўкилади, кейин шиша билан биргаликда 0,01 g аниқликда тарозида тортилади.


31. Ҳар бир синаш учун намуна матоли қопчага солинади ва 2-3 min енгил ишқалаш йўли билан кислота таъсирида емирилган толалар ва момиқ чигитдан ажратилади, кейин чигит қора қоғоз варағига тўкилади ва улардан тола ва чигит туки ажратилади. Тукдан тозаланган чигитнинг қобиғи билан биргаликда ўша шишада тарозида тортилади.



3-§. Иссиқликка чидамли шиша идиш ва куйдирилган

лойдан ясалган ғовакли қопқоқ ёрдамида синовни ўтказиш


32. Синовни ўтказиш учун чигит шиша идишга солинади ва идишнинг пастки қисмига тенг қилиб ёйилади.


33. Намуна қуритиш шкафида очиқ шиша идишда 118±3°С ҳароратда 15 min давомида қуритилади.

Чигит намлигининг массавий улуши 15 % дан кўп бўлса 30 min қуритилади.


34. Қуритиш бошлангандан кейин 13 min ўтганда, ғовакли лойдан ясалган қопқоқни ички томонига 2,0 kub.cm (ml) хлорид кислота эритмаси қуйилади (иккинчи линтерлаш жараёнидан ўтган чигитга 1,0 kub.cm (ml)) ва қопқоққа тўлиқ сингиб кетишига имкон берилади.


35. Қуритиш вақти ўтгандан сўнг, қуритилган чигитлар солинган шиша идиш хлорид кислота билан тўйинган ғовакли лойдан ясалган қопқоқ билан ёпилади, сўнг қуритиш шкафига 1 h давомида 118±3°С ҳароратда қуритилади.


36. Шиша идиш чигит намунаси билан бирга ғовакли лойдан ясалган қопқоқ билан ёпилган ҳолда қуритиш шкафидан чиқарилади ва хона ҳароратида совутилади.


37. Хлорид кислота билан тўйинган чигит калта момиғи билан 0,01 g аниқликда тарозида тортилади.


38. Калта момиқ механик тозалагич ёрдамида чигитдан ажратилади. Механик тозалагичдан олинган туксизланган чигитлар ҳамда тешиклар орқали тушган чигит мағзи ва қобиғи чинни идишга солинади.


39. Туксизлантирилган чигитлар 0,01 g аниқликда тарозида тортилади.


40. Ажратилган калта момиқ олдиндан тортилган металл бюксга солинади ва қопқоқ билан маҳкам ёпилади. Чигитдан ажратилган калта момиқ билан ёпиқ бюкс 0,01 g аниқликда тарозида тортилади.


41. Калта момиқ солинган бюкс қопқоғи очиқ ҳолда қуритиш шкафига жойлаштирилиб 2 h давомида 110,0±1,5°С қуритилади ҳамда қуритиш шкафидан олиниб, қопқоғи ёпилган ҳолда 15 min давомида совутиш учун эксикаторга жойлаштирилади.

Совутилган бюкс дастлаб ичидаги калта момиқ билан, сўнгра бўш ҳолида 0,01 g аниқликда тарозида тортилади.



8-БОБ. КЛАССЁР УСУЛДА ЧИГИТНИНГ

ТУКДОРЛИГИНИ АНИҚЛАШ


42. Классёр усулда чигитнинг тукдорлигини аниқлашда чигитнинг ўртача намунасидан ўлчамлари 120х165х20 mm бўлган картон қутичани бир текисда тўлдириш учун зарур бўлган ҳажмда синаш учун намуна танлаб олинади.


43. Чигитнинг тукдорлигини аниқлаш лабораторияда табиий кундузги ёруғликда амалга оширилади. Қутичага бир текисда жойлаштирилган синаш учун намуна чигит тукдорлиги бўйича ташқи кўриниш намуналари ёнига келтирилади. Синаш учун намунани тукдорлик бўйича белгиланган тартибда тасдиқланган ташқи кўриниш намуналарига солиштириш йўли билан чигитнинг тукдорлиги аниқланади.


44. Агарда чигитнинг тукдорлиги ташқи кўриниш намуналарида кўрсатилган базис оралиғидан кам ёки ортиқ бўлса, унда куйдирилган ғовак лойдан ясалган идишларда, ОСХ-1 чигит туксизлагичида ёки шиша идишларда тукдорликни аниқлаш усулида синаш ўтказилиши керак.



9-БОБ. ЎЛЧАШ НАТИЖАЛАРИГА ИШЛОВ БЕРИШ


45. ОСХ-1 чигит туксизлагич қўлланилганда чигит тукдорлигининг массавий улуши (O) фоизларда, қуйидаги формула бўйича ҳисобланади:

О =

M1 - M2

х 100,

M

(1)

Бу ерда: М - синаш учун намуна массаси, g;

М1 - хлорид кислота буғларида қайта ишланган, туклар билан биргаликда бўлган чигит массаси, g;

М2 - туксизлантирилган чигитнинг массаси, g.


46. Куйдирилган ғовак лойдан ясалган идишлар қўлланилганда чигит тукдорлигининг массавий улуши (O) фоизларда, қуйидаги формула бўйича ҳисобланади:

О =

M1 - M2

х 100 х 1,06,

M

(2)

Бу ерда: М - синаш учун намуна массаси, g;

М1 - хлорид кислота буғларида қайта ишланган, туклар билан биргаликда бўлган чигит массаси, g;

М2 - туксизлантирилган чигитнинг массаси, g;

1,06 - намликка тузатиш коэффициенти.


47. Ҳисоблаш вергулдан кейинги иккинчи ўнлик белгисигача аниқликда бажарилади ва вергулдан кейинги биринчи ўнлик белгисигача яхлитланади.


48. Агар ўтказилган иккита параллел синовнинг натижалари ўртасидаги тафовут 0,5 абс. % дан кам бўлса, синов натижаси сифатида вергулдан кейинги биринчи ўнлик белгисигача яхлитланган ўртача арифметик қиймат қабул қилинади. Акс ҳолда, қайта синов ўтказилади. Агар қайта ўтказилган синовда тафовут 0,5 абс. % дан ортиқ бўлса, чигит тукдорлиги сифатида ўтказилган тўртта синов натижаларининг ўртача арифметик қиймати қабул қилинади.



10-БОБ. ИССИҚЛИККА ЧИДАМЛИ ШИША ИДИШ

ВА КУЙДИРИЛГАН ЛОЙДАН ЯСАЛГАН ҒОВАКЛИ

ҚОПҚОҚ ЁРДАМИДА ЧИГИТ ТУКДОРЛИГИНИНГ

МАССАВИЙ УЛУШИНИ АНИҚЛАШДА

НАТИЖАЛАРИГА ИШЛОВ БЕРИШ


49. Калта момиқ, момиқ ва толали қолдиқ бўйича тукдорликка тузатиш (О1) қуйидаги формула билан фоизларда аниқланади:

О1 =

M0

х 100,

500

(3)


Бу ерда: M0 - чигит ифлослигини аниқлашда тушган калта момиқ, момиқ ва толали қолдиқнинг умумий массаси, g.


50. Калта момиқ намлигининг массавий улуши (W) қуйидаги формула бўйича фоизларда ҳисобланади:

W =

m0  m1

х 100,

m0

(4)

Бу ерда: m0 - намунанинг қуритишдан олдинги массаси, g;

m1 - калта момиқнинг қуритгандан кейинги массаси, g;


51. Калта момиқ намлигининг массавий улуши 8% мувозанат намлигига келтирилади. Намликка тузатиш коэффициенти (К) қуйидагига тенг:

К =

100 - W

,

100 - 8

(5)

52. Хлорид кислота буғларида қайта ишланган чигит намунасининг тукдорлиги қуйидаги формула билан фоизларда аниқланади:

O2 = 2 х (М1 - М2) х К,

(6)


Бу ерда: М1 - хлорид кислота буғларида қайта ишланган чигит массаси, g;

М2 - туксизлантирилган чигит массаси, g;

К - намликка тузатиш коэффициенти.


53. Иккита чигит намунаси синов натижаларининг ўртача арифметик қиймати аниқланади.


54. Чигитларнинг тўлиқ тукдорлиги (О) қуйидаги формула бўйича иккита параллел синаш натижалари билан фоизларда аниқланади:

O = О1 + О2,

(7)


55. Ҳисоблаш вергулдан кейинги иккинчи ўнлик белгисигача аниқликда бажарилади ва вергулдан кейинги биринчи ўнлик белгисигача яхлитланади.



11-БОБ. РУХСАТ ЭТИЛАДИГАН ЎЛЧАШ ХАТОЛИГИ


56. ОСХ-1 чигит туксизлагич ёки куйдирилган ғовак лойдан ясалган идишлар қўлланилганда етказиб берувчи ва истеъмолчининг лаборатория таҳлилларининг натижалари ўртасидаги тафовут 0,5 абс. % дан ошмаслиги керак.


57. Иссиқликка чидамли шиша идиш ва куйдирилган лойдан ясалган ғовакли қопқоқ ёрдамида чигит тукдорлигининг массавий улушини аниқлашда параллел ўлчовлар натижалари (усулнинг яқинлиги), шунингдек етказиб берувчи ва истеъмолчининг лаборатория тахлиллари ўртасидаги рухсат этилган тафовутлар, шунингдек, битта лабораторияда, лекин ҳар хил операторлар томонидан (усулнинг қайтарувчанлиги) олинган иккита параллел натижалар қуйидаги жадвалда келтирилган қийматлардан ошмаслиги керак:


Р = 0,95 ишонч даражасида чигит тукдорлигининг массавий

улушини текширишда ўлчовлар аниқлик даражасининг меъёрлари


Фоизларда

Тавсиялар номланиши


Аттестацияланган қиймат кўпи билан


Диапазонларда


3 дан 7 гача

(7 билан бирга)


7 дан 11 гача

(11 билан бирга)


11 дан 15 гача

(15 билан бирга)


Параллел кузатишлар натижалари ўртасидаги рухсат этилган тафовут (усулнинг яқинлиги), dcx


0,4

0,4

0,4

Параллел кузатишлар натижалари ўртасидаги рухсат этилган тафовут (усулнинг қайтарувчанлиги), dв


0,5

0,5

0,5

58. Иссиқликка чидамли шиша идиш ва куйдирилган лойдан ясалган ғовакли қопқоқ ёрдамида чигит тукдорлигини аниқлаш усулининг паспорти 2-иловада келтирилган.






Усулларга

1-ИЛОВА



Куйдирилган ғовакли лойдан ясалган қопқоқ

ва иссиққа чидамли шиша идишларни

танлаш бўйича тавсиялар


Куйдирилган ғовакли лойдан ясалган қопқоқлар юмалоқ шаклга эга бўлиши керак, қопқоқнинг қирралари силлиқ ва текис бўлиши ва шиша идишнинг деворларига маҳкам ўрнатилиши керак. Қопқоқда синиқлар ва ёриқлар бўлишига йўл қўйилмайди. Қопқоқнинг ўлчамлари 1-расмда кўрсатилган.

1-расм. Қопқоқнинг ўлчамлари


Ғовакли лойдан ясалган қопқоқнинг умумий кўриниши 2-расмда кўрсатилган.

2-расм. Ғовакли лойдан ясалган қопқоқнинг умумий кўриниши


Хлорид кислота билан тўйиниб ишлатилган қопқоқ аста секинлик билан емирилади, тепа қисми кўтарилади ва қатламларга ажралади. Бундай қопқоқлар синов учун яроқсиз ҳолга келади. Яроқсиз ҳолга келган қопқоқлар 3-расмда кўрсатилган.

3-расм. Синов учун яроқсиз бўлган куйдирилган

ғовакли лойдан ясалган қопқоқ


Чигит тукдорлигини аниқлашда чуқурлиги тахминан 24,5 mm ва пастки диаметри кўпи билан 150 mm махсус уй-рўзғор ойнасидан тайёрланган иссиқликка чидамли бўлган шиша идишлар ёрдамида амалга оширилиши керак (4-расм).

Ҳозирги вақтда бу идиш стандартлаштирилмаганлиги сабабли, шиша идиш ёпилганда, пишган ғовакли лойдан ясалган қопқоқнинг четлари идишнинг пастки қисмига тахминан 1 sm га тегмаслигини ҳисобга олган ҳолда амалга оширилиши керак (5-расм).

4-расм. Иссиққа чидамли шиша идишнинг умумий кўриниши

5-расм. Куйдирилган ғовакли лойдан ясалган қопқоқли

иссиққа чидамли шиша идишнинг умумий кўриниши






Усулларга

2-ИЛОВА



Иссиқликка чидамли шиша идиш ва куйдирилган

лойдан ясалган ғовакли қопқоқ ёрдамида чигит

тукдорлигини аниқлаш усулининг

ПАСПОРТИ


Иссиқликка чидамли шиша идиш ва куйдирилган лойдан ясалган ғовакли қопқоқ ёрдамида чигит тукдорлигини аниқлаш усули Ўзбекистон Республикаси ўлчовларнинг бажарилиш усулиятларига (ЎБУ) (O`z O`U 0797:2019) биноан аттестациядан ўтказилган.


ЎЛЧОВЛАРНИ БАЖАРИШ УСУЛИЯТИНИНГ

МЕТРОЛОГИК АТТЕСТАЦИЯЛАШ НАТИЖАЛАРИ


1. Кимёвий усулда техник чигит тукдорлигининг массавий улушини ўлчашлар натижаларининг аниқлик кўрсаткичлари қийматлари Р=0,95 ишончли эҳтимолликда

Ўлчаш диапазони, %


Тасодифий хатолик

ташкил этувчиси σ (Δ), %


Систематик хатолик

ташкил этувчиси, Δс, %


Хатолик

чегараси ±Δ, %


3 дан 7 гача 7 билан бирга


0,14

0,15

0,31

7 дан юқори 11 билан бирга


0,19

0,25

0,45

11 дан юқори 15 гача


0,20

0,18

0,42

2. Кимёвий усулда техник чигит тукдорлигининг массавий улушини ўлчашлар аниқлигини текшириш меъёрлари қийматлари Р=0,95 ишончли эҳтимолликда (фоизларда)

Ўлчаш диапазони, %


Параллел кузатувлар

орасидаги рухсат этилган

тафовут, dсх, %


Ўлчов натижалари орасидаги

рухсат этилган тафовут, dв, %


Олингани


Тайинланган


3 дан 7 гача (7 билан бирга)


0,4

0,4

0,5

7 дан юқори (11 билан бирга)


0,4

0,5

-

11 дан юқори 15 гача


0,4

0,5

-

Библиографик маълумотлари


СУТ 67.200.20


Муҳим сўзлар: стандарт, техник чигит, усул, метод, синов, тукдорлик, массавий улуш.



Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси (www.lex.uz),

2022 йил 29 май






















































Время: 0.0310
по регистрации МЮ строгое соответствие
  • Все
  • действующие
  • утратившие силу
  • Русский
  • Ўзбекча
  • Оба языка
  • любая дата
  • точная дата
  • период
  • -

Свернуть поиск